Vida dişi (paso ölçüleri) standartları

Endüstri standartları önemlidir. Teknik imalat söz konusu olduğunda ise her şeyden önemlidir. Eğer endüstride bazı standartlar belirlemiş olmasa idik her ülke, her şehir ve her insan birbirine asla uymayan ve bir başka yerde asla kullanılamayacak ürünler üretirdi.

Bu neyse ki günümüzde böyle değil. Aynı standartları uygulayan Türkiye’de bir fabrikanın ürettiği çivi ile, Filipinler’de üretilen çivi arasında bir fark yok. İkisi de aynı materyali kullanıyor, aynı ölçüde. Türkiye’de üretilen bir cıvata, Kanada’da üretilen bir somuna girebiliyor; tabi ki aynı standartlara sahipse.İşte bu yazıda bu standartlardan bahsedeceğim.

İNGİLİZ STANDARDI – BSP BORU DİŞ ve NPT KONİK DİŞ

Hepimiz biliyoruz, standartlar denince İngiltere, namı değer Birleşmiş Krallık bu konuda bir hayli takıntılı. Ülke, dünya üzerindeki pek çok standartta egemenliğini üzerinde güneş batmayan imparatorluk lafzından beri devam ettiriyor. İngiltere, dünyanın her yerinde üretilen malları sınıflandırıp kendi standartları ile dünyada yaygınlaştırıyor. Bu standartlardan biri de “British Standart Pipe” yani bizim bildiğimiz kısaltması ile BSP paso-civata ölçü standardı. BSP standardı yine bir diğer İngiliz standardı olan İnç ölçüsünü kullanan paso sınıflandırmasıdır. Türkiye’de boru diş olarak bilinir.

Yukarıdaki paso BSP standardındadır. Türkiye’deki sıradan bir sıhhi tesisatçı, hidrolikçi, ya da iyi bir mühendis bu pasonun 30 metre uzaktan BSP olduğunu algılayabilir. Zira çok tipik şekilde “dümdüz”dür. Her hangi bir oring, yataklama, yüzük yeri vs. yoktur. Üstelik Türkiye’de kulanılan pasolar genelikle BSP’dir.

BSP’nin İngiliz standartları dahilinde tek alternatifi kardeş türü olan NPT’dir. Teflon bantların icadı ve endüstride sızdırmazlık sağlayıcı olarak yaygınlaşması neticesinde yeni bir türe ihtiyaç olmuştur. NPT ile BSP’nin farkı pasonun “konik” yapısıdır. Her ne kadar BSP’nin kardeşi olsa da NPT bir Amerikan standardıdır. Ancak ben BSP ile NPT’yi birbirine çok yakın gördüğüm için her ikisini de İngiliz standardı olarak kabul edeceğim.

Aşağıdaki paso ölçülü ürün NPT standardını kullanıyor. Konikliği farkedebildiniz mi? Teknik çizim daha yardımcı olabilir. Dişler arasındaki konik açı BSP’ye kıyasla NPT’yi çok daha güvenli kılıyor, zira özellikle yüksek basınçlı hidrolik tesisatlarda sızdırmazlık çok önemli, ve NPT’nin üstün olduğu nokta da bu.

Ne var ki NPT standardı Türkiye’de “özel” sayılabilecek bir sınıfta. Bu standardı kullanan sistemler genellikle ABD’den ithal edilen sistemler.

AMERİKAN STANDARDI – UNF DİŞ

NPT ile biraz olsun giriş yaptığımız Amerikan Standarlart’larına UNF standardı ile devam edelim. UNF temelde İngiliz ölçü birimi olan inç (“)i kullanıyor. BSP standardının zorluklarını ve anlaşılması zor kısımlarını eritme anlamında çalışmalar yapan Amerikalı mühendisler daha kolay bir sistem olarak UNF’yi oluşturuyorlar. Bu sistem BSP gibi inç ölçülerini kullansa da onu “Amerikanvari” bir hale getiriyor.

Şöyle ki;

BSP ile UNF’nin farkı: BSP, bir kumpasla ölçüldüğünde sahip olduğu rakamsal değerden farklı bir değer verir. Yani 1/2 BSP diş aslında 1/2″ değildir. 1/2 olan paftanın ölçüsüdür. Bu biraz karışık bir konu. Ayrıntılı bilgi isteyenler İngilizcelerini geliştirsinler ve İngiliz Standart Pipe hakkındaki makaleleri okusunlar.<sosyal mesaj>Malesef biz Türkler Youtube’da Balıkesir’in Çılgın Eşşekleri videosu izlemekle o kadar meşgulüz ki bu gibi bir konuyu Türkçe’ye çeviremeyecek kadar meşgulüz.</sosyal mesaj> Halbuki UNF, bir kumpasla ölçüldüğünde sahip olduğu değeri aynen taşır. Örneğin 1/2 UNF bir diş, kumpasla 1/2 inç gelecektir (~12,7 mm) Bu bakımdan UNF tesisatçılar için kullanıcı dostudur ve daha az kafa karışıklığına yol açar

UNF bir çok bakımdan BSP’nin kafa karışıklıklarını giderse de tam anlamıyla yeterli olmamıştır. Bu bakımdan ORFS denen bir türü de en az UNF kadar önemlidir. ORFS, UNF’nin hidrolik hortum rakorlama gibi yüksek basınçlı tesisatlarda kullanılmak üzere evrimleşmiş halidir. Biraz amatör bir tanım olsa da; ORFS, kauçuk sızdırmazlık elemanı eklenmiş bir UNF’dir denilebilir. Yukarıdaki resim ORFS dişe aittir.

AVRUPA STANDARDI – METRİK

Dünyada en çok kullanılan standart tabi ki metrik ölçü sistemidir. Bu sistem paso diş ölçüleri standartlarında da kendini gösterir. Her ne kadar sanayide “ince diş, kalın diş” gibi kavramlar varsa da esas olarak metrik ölçülerde sistem iki diş arasındaki mesafeyi milimetre cinsinden ölçmek kadar basittir. Türkiye’de bulunan boru ve hortumların da genellikle metrik olması sebebi ile metrik pasolu rakorlar imalatımızın göz bebeği, ustaların eli koludur. Yalnızca bizim değil dünyanın pek çok yerinde durum bu.

DİĞER PASO TİPLERİ

Dünyada daha pek çok paso tipi var. İş makineleri imalatçıları (CAT, KOMATSU vb.) kendi standartlarını oluşturuyorlar. Bunun dışında bazı ülkeler kendi standartlarında imalat yapıyor. Ancak bunlar istisnaları oluşturuyor. Hangi tür paso tipi olursa olsun dünyayı metrik-ingiliz ve amerikan standartlarınca oluşturulmuş ürünler domine ediyor.
 

26.12.2017